Verkoop via de coöperatie, bankieren bij de coöperatie en lid zijn van de standsorganisatie zijn geen vanzelfsprekendheden meer. Te zien is dat veranderingen in de maatschappij ook effect hebben op de land- en tuinbouwsector. Dat deze trend wordt neergezet als individualisering mag een invulling zijn door sociologen. Voor de tuinbouw is niet zozeer individualisering maar vooral zelfbewustzijn de drijvende motivatie achter de veranderingen.
Kwekers maken keuzes waarvan de effecten op het eigen bedrijf voelbaar zijn. Dat geldt niet alleen voor teelttechnische keuzes maar ook voor keuzes in de afzet voor een bepaalde segmenten of voor nieuwe teelten. Door de keuzes die worden gemaakt in de bedrijfsvoering worden ook de keuzes voor ander beslissingen weloverwogen genomen.
Een keuze daarbij is om samen te werken met collega’s of met ketenpartijen. En samenwerking tussen verschillende telers gebeurt. Zowel in afzet, veelal gerelateerd aan ketens en met collega’s waarbij teelttechnische uitwisseling in de studieclub de bindende factor is.
Daarmee ontstaat een nieuwe collectiviteit die niet vanuit een morele verplichting wordt gestuurd maar vanuit een inzicht dat gezamenlijke inspanning leidt tot wederzijds resultaat. En belangrijker tot een beter resultaat dan wanneer individueel acties worden uitgezet.
Vanzelfsprekendheden zijn er niet meer maar dat betekent niet dat telers zich terug trekken op hun eigen eiland. Eigen keuzes naar eigen inzicht als basis voor samenwerking. Dat is de invulling van de nieuwe collectiviteit. Daarmee ontstaat een zelfbewustzijn die goed past bij de kwekers.